Mandarînê Mucîzewî / Aslı Erdoğan

Di Valahîya Çavê Winda De

Di çavpêketina pêşî de min tê derxistibû ku Tirk in. Bi îxtîmaleke xurt ji bo pêşangheka wêneyan an jî mîhrîcaneke filîman hatibûn vî kevnebajarê li Ewropaya Navîn ku şênîyên wî bi Fransî dipeyivîn. Her çar jî bi şibhetê hunermendan bûn, wate porreş û pordirêj, bi berçavk, rihdirêj û şalê qedîfeyî li wan bû. Ew qas sermest bûn ku xwe li xwe nedigirtin. Li kuçeyeke ji kuçeyên Bajarê Kevnare, kuçeyeke teng û kaşî, li pêşîya pabeke şevîne li ber dengê mûzîka nûjen a punkê çeper vedabûn, bi şikêra bîrayên xwe, him û gum û qerqeşûna xwe, bi adetî rê girtibûn.

Xemsarîya wan ku li welatekî biyanî û bêhtir serbest vejîyayî bûbû hevalbenda araqvexwarîya wan, sê hezar kîlometre ji dûrîya civaka ku her û her lê dihatin darizandin û neçar diman “îmaja xwe” biparêzin, serî li wan gerandibû. Axir qenc ji tehmê derxistibûn. Her keçika di ber wan re diçû diketin kirî wê, ji wan kirî kes bi Tirkî nizane lewma gotinên kesnebihîstî dikirin, çi bêedebî nedima ku nedikirin. Xemxurîya wan a hunerî mabû li paş hungira êvarê; şevê, kêmayîya sereke, kêmayîya man û nemanê, bi tekane gotinê fehlîtîya wan derxistibû pêş. Li pey serkeftineke hêsan bûn, li pey şopa bextewarîya doxînê bûn.

Ew qederek bû min bala xwe dabû wan gava hay ji min çêbûn, loma tê gihîştim ku her çaran ji nişka ve, heme bêje pevre, di tarîtîyê de, bi temtêla min hisîyan. Şeveke şemîyê, li kuçeyên kaşî û zenûn yên bi kevirên raxistî yên Bajarê Kevnare, jineke layî reşê şevê di gerê de, yeke hûrik û lawaz bû, derketibû pêşberî wan. Li ber lembeya kuçeyê ya zenûn, jineke zerik, hê ne di sî salîya xwe de jî lê ketî, hinekî nihênî, hinekî trajîk, yeke westîyayî. Hema bêje lehengeke romanekê.

Êdî gotinên wan nedigihîştin min, bi awayekî navajoyî dengê xwe daxistibûn, heyîna min ew xistibûn qilqalekê. Di wê gavê de ez bûbûm nîşangeha bal û dîna wan. Komika çarserî hêdî hêdî nêzîkî li min kir, wekî amîpekê ji hev zêde bûn. Lembeya kuçeyê bi carekê re rûyê min ronî kir û pêçeka ku badilhewa min di tarîtîyê de vedişart derxist holê. Pêçeka ku çavê min î çepê bi temamî nixumandibû û di nîvê rûyê min de razeke kûr çêkiribû…

“Wîî, ka li çavê keçikê binêre lo!”

“Çavê keçikê nîne, ka lê!”

“Heyfa wê, weytî!

“Çi pê hatîye gelo? Qeza mezek hatîye serê wê qey.”

(Hevokên ku min hew dibihîstin, heyf û berketin, îxtîmal…)

“Heyfa wê, çi keçikeke delal!”

Ez ne êmin im, bira jî ev hevoka dawî min bihîstibû, an belkî wê ezîtîya min a rebenok, a birçîya pesindanê guhê min xelat kiribû.

Yek ji wan, ê cefûrê wan ber bi min hat lê hay ji xwe hebû, qenc nêzî min nebû. Belkî çavê min î belalêketî wekî cinawirekî xwe bavêta ser wî, û nexweşîyeke kujer bi wî jî bixista. Bi dengekî qedîfeyî bi Tirkî got, “Derbasî be.” Min jî bi zimanê xwe yî zikmakî lê vegerand.

“Malî ava.”

Hê min dikir bi rîya xwe de herim, min dît qotîka bîrayê ji destê wî ket. Bêhnek tê ve çû, bê li ber xwe çend peyvikên din ji min re anîn.

“Keçikê bi Tirkî got, ma ne? Qey min şaş bihîst? Keçik bi Tirkî peyîvî?”

Bendemana Tirsê (Korkuyu Beklerken)

Bendemana Tirsê(Korkuyu Beklerken) tekane berhema Oğuz Atay a çîrokan e. Ev pirtûk ji heşt çîrokan pêk tê. Atay, ev çîrok di navbera 1972-1977’an de nivîsandine. Çîroka ku pêşî weşandiye Zilamê Mantospî ye. Di dû re çîroka Jibîrbûyî û Bendemana Tirsê nivîsandine. Ev her sê çîrokên pêşî di dema ku di bin bandora nivîskarên din de bêhtir maye nivîsandine. Gava mirov bala xwe dide van her sê çîrokan, hem ji alîyê teşe hem jî ji alîyê naverok û hûnandinê ve jî ji çîrokên mayî cihê ne. Di van çîrokan de tehma çîrokên Kafkaesk heye. Jixwe Atay jî di nivîsên xwe de pir pesinê Kafka dide û me haydar dike ku ji Kafka feyz standiye. Çîroka dawîyê jî Çîroknivîsên Li Ser Rêya Trênê-Xewnek e, ku êdî Atay nexweşekî giran e, berî mirina xwe ev gazin û gazî di vê çîrokê de ji xwendevanên xwe kiriye: “Ez li vir im xwendevanên min ên dilovan, hûn li ku ne gelo?”

Atay di çîrokên xwe de rêbaza namenivîsînê pir bi kar anîye, bes bi wê hunerwerîya xwe ya afirîner çîrok hûnandine ku ew rêbaza kevnbûyî nabe sersebeba acizîyê. Her çiqas ew dibêje ez ne yekî ewçend reşbîn im jî, gava mirov bala xwe dide berhemên wî, di gel henekpêkirinê-îronîyê tim bi dawîyeke reşbîn diqedin. Lehengên çîrokên wî wekî yên romanên wî kesên xweranegirtî, ji civakê dûrketî, nekirkêr û rewşenbîrên bejnkurt in. Atay di çîrokan de tevlihevî û nakokîyan diafirîne, vê hem ji bo ‘lêpirsîna mentiq û şayesandina şexsan bi kar tîne, hem jî ji bo balkêşkirin û qerfîkirina çîrokan dike. Wekî di hemû berhemên wî de, di çîrokên wî de jî hûrgilîyên dewlemend û barhilgir hene. Her weha çîroka Atay çîroka bîyanîbûnê ye; ji xwe re bîyanîbûn, ji civakê re û ji xwezayê re. Û rexneya vê bîyanîbûnê ye. Rexneya kesayetîyên kone, liyaxwe, nezan, dilxerab, kesayetîyên qelb. Axir Atay çi binivîse, çi mijar, hest û fikir bin bila be, di nivîsa wî de îronîyeke-henekpêkirineke xurt heye, teşe û puxte wisa qenc di nav hev de hatine hûnandin ku ev xwendina wê xweş û sivik dike.

Oğuz Atay wekî çavdêrê masîyên di binê gola qeşagirtî de, hatûçûyîna di ruhên mirovên civakê de dixwîne. Ew civakê baş nas dike, baş raçav dike û di gel xêr û gunehên wê di cenabê takekesên xwe yên girîft de radixe ber çavan.

Bendemana Tirsê dawîya dawîyê çîroka tirsê ya nûjen e; tirsa mirinê, tirsa tenêtîyê, tirsa nedîyarîyê, tirsa jibîrbûnê, tirsa dûredestbûnê-veqetînê, tirsa windabûnê, tirsa hêzên nedîyar, tirsa ji rastîyê, tirsa ji civakê-mirovan, tirsa ji hebûnê… Çîroka tirsê tu caran weha bi zanabêjî ji alîyê tu kesî ve nehatiye sêwirandin.

  Brahîm Ronîzêr